TS Huỳnh Thanh Điền
Tự tin quá mức (overconfidence) được hiểu nôm na là việc con người đề cao kiến thức, khả năng, sự chính xác của thông tin mình có, lạc quan quá mức về tương lai khi thực hiện các quyết định ở hiện tại. Trong đầu tư tài chính người ta thường tự tin quá mức trong việc đưa ra các quyết định dễ dẫn đến những hậu quả đáng tiếc.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng con người có khuynh hướng phóng đại sự chính xác kiến thức của bản thân, nhất là trong lĩnh vực chuyên môn của họ. Nhiều nghiên cứu cho thấy sự lạc quan cao có thể làm gia tăng thành quả, nhưng nhiều khi lại không được như các dự báo. Tuy nhiên sẽ xuất hiện cơ chế tự biện hộ để xoa dịu sự thất vọng.
Sự quá tự tin sẽ làm tăng hoạt động giao dịch cũng như khối lượng giao dịch trên thị trường. Đồng thời sự biến động của giá cổ phiếu sẽ gia tăng cùng với sự gia tang quá tự tin. Do vậy, sự quá tự tin làm ảnh hưởng xấu đến giá trị, hay nói cách khác giá trị mong đợi sẽ thấp hơn đối với các giao dịch quá tự tin.
Nhiều nghiên cứu xem xét tính hợp trong các giao dịch của nhà đầu tư cho thấy lợi nhuận gia tăng rất ích khi nhà đầu tư thực hiện nhiều giao dịch hơn, hay nói cách khác giao dịch không có nhiều ý nghĩa trong việc trong việc gia tang lợi nhuận.
Sự quá tự tin có nhiều khác biệt giữa các nhóm nhân khẩu khác nhau. Đàn ông nói chung, nhất là đàn ông độc thân giao dịch nhiều hơn, chịu chi phí giao dịch cao hơn và sụt giảm tỷ suất sinh lời nhiều nữ.
Ngoài ra, hành vi quá tự tin cũng khác nhau giữa những nhà môi giới thị trường. Khi con người nhớ nhiều đến thành công trong quá khứ (lệch lạc tự quy kết), khi sự việc đã xảy ra khiến chúng ta lý tưởng bộ nhớ của mình về điều mà chúng ta đã tin hoặc đã dự báo trong quá khứ (lệch lạc nhận thức muộn), Xu hướng tìm kiếm những bằng chứng thống nhất với niềm tin về một sự kiện trước đó và không chấp nhận những dữ kiện mâu thuẫn (lệch lạc tự xác nhận). Đó chính là những cách để lý giải người thành công thì tự tin hơn, thất bại thì giảm sự tự tin.
Một sai lầm liên quan đến việc quá tự tin là xu hướng đa dạng hóa thấp. Sự đa dạng hoá càng thấp đối với những nhà đầu tư có thu nhập cao, nhiều tài sản và cao tuổi. Tương tự, những người giao dịch nhiều nhất trên thị trường có khuynh hướng ít đa dạng hóa nhất. Thêm vào đó, sự quá tự tin càng khiến nắm giữ khoản lỗ quá lâu và gánh chịu rủi ro nhiều hơn.
Sự quá tự tin không chỉ là một hiện tượng của nhà đầu tư, nhà môi giới mà còn là cả đối với các nhà phân tích. Những nhà phân tích có khuynh hướng lạc quan về công ty họ đang theo đuổi, họ có xu hướng khuyên nhà đầu tư mua hơn là khuyên bán.
