Huỳnh Thanh Điền

Thông tin chung & người đoạt giải

- Giải Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2025 được trao cho ba nhà kinh tế: Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt. 

- Một nửa giải thưởng thuộc về Joel Mokyr “for having identified the prerequisites for sustained growth through technological progress” (vì đã xác định các điều kiện cần thiết để tăng trưởng bền vững qua tiến bộ công nghệ). 

- Nửa còn lại được chia giữa Aghion và Howitt cho “the theory of sustained growth through creative destruction” (lý thuyết tăng trưởng bền vững thông qua phá hủy sáng tạo). 

- Số tiền giải thưởng là 11 triệu krona Thụy Điển (Swedish kronor). 

Tải tác phẩm

A Culture of Growth: The Origins of the Modern Economy: Tải về

A Model of Growth Through Creative Destruction: Tải về

Sustained Economic Growth through Technological Progress: Tải về

Bối cảnh ra đời lý thuyết: Khi nhân loại tìm lời giải cho tăng trưởng dài hạn

Sau giai đoạn khủng hoảng tài chính 2008 và đại dịch Covid-19, thế giới bước vào một thời kỳ chuyển đổi sâu sắc: toàn cầu hóa chậm lại, năng suất tăng trưởng yếu, đổi mới công nghệ diễn ra nhanh nhưng phân hóa giữa các quốc gia ngày càng rõ. Câu hỏi trung tâm của kinh tế học thế kỷ XXI trở lại với vấn đề tưởng như cũ nhưng vẫn nóng hổi:
“Điều gì tạo nên tăng trưởng kinh tế bền vững?”

Trong bối cảnh đó, ba nhà kinh tế Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt đã đóng góp những công trình mang tính nền tảng, giúp giải thích vì sao và bằng cách nào sự đổi mới công nghệ có thể duy trì tăng trưởng lâu dài, đồng thời làm rõ vai trò của thể chế, tri thức và cạnh tranh trong quá trình này.

Giải thưởng Nobel Kinh tế 2025 vì vậy được trao cho họ “for having explained innovation-driven economic growth” — vì đã lý giải tăng trưởng kinh tế được thúc đẩy bởi đổi mới sáng tạo.

Joel Mokyr – văn hóa, tri thức và nền tảng của tiến bộ

Từ cuối thế kỷ XX, Mokyr – nhà sử học kinh tế tại Northwestern University – đi ngược dòng với các mô hình thuần túy định lượng, chọn lịch sử công nghệ và tri thức làm lăng kính để lý giải sự bùng nổ kinh tế hiện đại.

Tác phẩm tiêu biểu

• The Lever of Riches: Technological Creativity and Economic Progress (1990)

• The Gifts of Athena: Historical Origins of the Knowledge Economy (2002)

• A Culture of Growth: The Origins of the Modern Economy (2016)

Mokyr chứng minh rằng tăng trưởng kinh tế không tự phát sinh từ vốn hay lao động, mà từ sự tích tụ tri thức và thái độ xã hội đối với sáng tạo.

Trong A Culture of Growth, ông nêu luận điểm: “Khi tri thức trở thành một giá trị văn hóa, sự đổi mới mới trở nên bền vững.”

Ông khôi phục vai trò của cách mạng tư tưởng (cụ thể là thời Khai sáng châu Âu) như “hệ điều hành” cho Cách mạng công nghiệp. Các thể chế khuyến khích trao đổi ý tưởng, khoan dung trí tuệ và cạnh tranh sáng tạo đã tạo điều kiện cho tiến bộ khoa học kéo dài hơn hai thế kỷ.

Đóng góp của Mokyr giúp kinh tế học hiểu sâu hơn về điều kiện văn hóa và thể chế của tăng trưởng, nối liền lịch sử, công nghệ và kinh tế học hiện đại.

Philippe Aghion & Peter Howitt – lý thuyết “tăng trưởng qua phá hủy sáng tạo”

Đầu thập niên 1990, trong khi các mô hình tăng trưởng nội sinh (Solow, Romer) mới chỉ xem công nghệ là yếu tố đầu vào, thì Aghion và Howitt đề xuất một cách nhìn năng động hơn: đổi mới là quá trình vừa tạo ra – vừa phá hủy.

- A Model of Growth Through Creative Destruction (Econometrica, 1992)

-  Endogenous Growth Theory (1998)

- The Economics of Growth (2009)

- The Power of Creative Destruction (2021, cùng Céline Antonin & Simon Bunel)

Mô hình “creative destruction” (phá hủy sáng tạo) của họ dựa trên ý tưởng Schumpeter:

mỗi đổi mới công nghệ khiến công nghệ cũ trở nên lỗi thời, buộc doanh nghiệp và xã hội phải thích ứng.

Điểm mới là Aghion & Howitt đã chính thức hóa cơ chế đó bằng mô hình toán học: đổi mới được dẫn dắt bởi cạnh tranh trong lĩnh vực R&D; mỗi đổi mới tạo ra bước nhảy năng suất; tốc độ đổi mới quyết định tốc độ tăng trưởng dài hạn; chính sách (như bảo hộ, thuế, sở hữu trí tuệ) có thể khuyến khích hoặc kìm hãm chu trình này.

Mô hình của họ trở thành nền tảng cho hàng nghìn nghiên cứu về: đổi mới công nghệ và năng suất, động lực của doanh nghiệp khởi nghiệp (startup dynamics), mối liên hệ giữa bất bình đẳng, cạnh tranh và sáng tạo, chính sách công nghiệp trong thời đại AI và xanh hóa.

Lý thuyết của Aghion & Howitt giúp giải thích tại sao tăng trưởng dài hạn cần sự “tự tái sinh” của nền kinh tế thông qua đổi mới liên tục.

Sự hội tụ tư tưởng – từ tri thức, thể chế đến sáng tạo công nghệ

Khi ghép lại, công trình của ba tác giả tạo thành một mạch lý luận hoàn chỉnh:

Tư tưởng của họ hòa quyện thành thông điệp: “Đổi mới là động lực duy nhất giúp nhân loại duy trì tăng trưởng và vượt qua giới hạn.”

Lý do trao giải Nobel Kinh tế 2025

Theo Press Release và Scientific Background của Viện Hàn lâm Thụy Điển (tháng 10/2025):

“Giải thưởng được trao cho Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt vì đã làm sáng tỏ cơ chế của tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo — một nền tảng không thể thiếu để hiểu và định hình tương lai của nhân loại.”

Lý do học thuật: Mokyr cung cấp góc nhìn lịch sử và văn hóa: vì sao xã hội châu Âu bước vào kỷ nguyên đổi mới không ngừng. Aghion & Howitt xây dựng cơ chế lý thuyết và mô hình định lượng mô tả quá trình đổi mới đó trong kinh tế hiện đại. Hai hướng tiếp cận khác nhau (một lịch sử, một mô hình) nhưng hội tụ ở luận điểm chung: tăng trưởng chỉ bền vững khi xã hội chấp nhận và khuyến khích sự phá hủy sáng tạo.

Lý do thực tiễn: Trong bối cảnh AI, năng lượng xanh, và chuyển đổi công nghệ toàn cầu, tư tưởng “innovation-driven growth” trở thành kim chỉ nam cho: thiết kế chính sách khoa học công nghệ, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, và quản trị rủi ro xã hội trong quá trình chuyển đổi.  Giải Nobel 2025 không chỉ tôn vinh công trình học thuật, mà còn nhắc nhân loại rằng đổi mới luôn đi cùng trách nhiệm và sự chấp nhận thay đổi.

Ý nghĩa thời đại của Nobel Kinh tế 2025

Giải Nobel Kinh tế 2025 phản ánh sự dịch chuyển của kinh tế học từ “tích lũy tư bản” sang “kinh tế tri thức và sáng tạo”. Nếu thế kỷ XX được định hình bởi các lý thuyết về vốn, lao động và thương mại, thì thế kỷ XXI đang được định hình bởi ý tưởng, dữ liệu và công nghệ.

Ba nhà kinh tế được vinh danh vì họ đã chứng minh rằng: sáng tạo không chỉ là sản phẩm của thiên tài cá nhân, mà là kết quả của một hệ sinh thái xã hội – thể chế – văn hóa; tăng trưởng bền vững không đến từ khai thác, mà từ tái tạo tri thức; và rằng “phá hủy sáng tạo” không phải là khủng hoảng, mà là chu trình tự nhiên của tiến bộ.